برخی از بندهای متن درس «نقشِ خرمندان» و معنی آنان:

درس دهم

نقشِ خرمندان

• نوع نثر: نثر ساده و روان (امروزیَ)

جامعه، برای حفظ خود به سه چیز نیازمند است: شمشير، قلم و دینار.

شمشیر و دینار در دستِ دشمن است و قلم که از همه کارسازتر است، در دست ما. اگر بتوان قلم را به قدرت رساند، شمشیر و دینار را هم می توان از دشمن گرفت.

کشور، برای حفظ خود به سه چیز نیاز دارد: قدرت و نیروی نظامی، علم و دانش (قدرت فرهنگی) و پول و ثروت.

قدرت نظامی و ثروت، در دست دشمن قرار دارد و علم و دانش که از همه مفیدتر است، در دست ما، قرار دارد. اگر بتوانیم، علم و دانش را به قدرت برسانیم، قدرت نظامی و ثروت را هم می توانیم از دشمن بگیریم.

در آسمان علم و فرهنگ ایران، ستاره های پُرفروغ فراوانی مانند خواجه نظام المُلک و خواجه نصیر توسی می توان یافت.

علم و فرهنگ سرزمین ایران که مانند آسمان بیکران و وسیعی است، دانشمندان بزرگی مانند خواجه نظام الملک و خواجه نصیر توسی دارد که همچون ستارگان نورانی، می درخشند.

آرایه ادبی:

علم و فرهنگ ایران به آسمان مانند شده است  ß  تشبیه

خواجه نظام الملک و خواجه نصیر توسی به ستاره ها تشبیه شده اند

آسمان، ستاره ها و فروغ  ß  تناسب (مراعات نظیر)

محتوای درس:

این درس به حمله ی وحشیانه و جان سوز مغولان به ایران، اشاره دارد. همچنین به نقش ارزنده ی خواجه نصیرالدین توسی می پردازد که چگونه سبب دگرگونی پادشاهان مغول شد.

نصر با زیرکی به دربار هلاکوخان راه یافت و از قدرت وی برای آبادانی کشور بهره بُرد. خواجه نصیر می گفت:

«جامعه، برای حفظ خود به سه چیز نیازمند است: شمشير، قلم و دینار. شمشیر و دینار در دست دشمن است و قلم که از همه کارسازتر است، در دست ما. اگر بتوان قلم را به قدرت رساند، شمشیر و دینار را هم می توان از دشمن گرفت.»

خواجه نصیر بنیانگذار رصدخانه و کتاب خانه ی بزرگ مراغه بود و حدود دویست سال قبل از او خواجه نظام المُلک

نیز با همّت عالی خویش، مدارس نظامیّه را در دوازده شهر مهمِّ آن روز تأسیس کرد و رصدخانه ای در شهر «ری» ساخت.

همه ی این ها نشان می دهد که ما با علم و دانش می توانیم بر دشمن خود پیروز شویم.